گشايش مجدد پرونده پيوستن تركيه به اتحاديه اروپا و افزايش تلاش‌هاي ديپلماتيك آنكارا در اين جهت، در شرايطي صورت مي‌گيرد كه تحولات اخير منطقه، فصل جديدي را در روابط اين كشور با كشورهاي اروپايي گشوده است. بررسي عملكرد دستگاه ديپلماسي تركيه نشان مي‌دهد كه تلاش‌هاي رهبران اين كشور براي رساندن فرآيند پيوستن به اتحاديه اروپا به نقطه‌اي مشخص، در چند هفته اخير به صورت چشمگيري شدت يافته است. گفت وگوهاي رئيس‌جمهوري، نخست وزير و وزير امور خارجه تركيه با مقامات آلماني در بازه زماني چند هفته اخير نشان داد كه ترك‌ها در زمينه پيوستن به اتحاديه به دنبال رسيدن به نتيجه‌اي مشخص از طريق مذاكره با يكي از سرسخت‌ترين مخالفان ورود تركيه به اتحاديه كشورهاي اروپايي هستند. هرچند سخنان رجب طيب اردوغان، نخست وزير تركيه، مبني بر لزوم پايبندي هزاران تركيه‌اي مقيم آلمان به هويت اصيل ملي در پنجاهمين سالگرد مهاجرت كارگران ترك و پس از آن پافشاري وي بر مواضع پيشين در بحث پيوستن به اتحاديه اروپا موجب واكنش منفي مقامات آلماني شد، اما مشخص شد كه آنكارا قصد دارد تا از حداكثر ظرفيت‌هاي خود براي تأثيرگذاري بر تصميم رهبران اروپا در شرايط جديد بهره‌جويي كند. * رويكردهاي جديد انتشار گزارش شوراي اروپا درباره روند اصلاحات در تركيه ، اعلان مجدد مخالفت كشورهايي چون فرانسه با ورود تركيه به اتحاديه و تلاش كشورهاي طرفدار حضور اين كشور در مجمع كشورهاي اروپايي در تدوين طرحي براي ادامه مذاكرات، نشان داد كه در نزد اين كشورها نيز پرونده الحاق تركيه با سرعت بيشتري نسبت به گذشته در حال بررسي است. در گزارش شوراي اروپا در خصوص الحاق تركيه، بر خلاف بيان خوش بينانه نسبت به حل و فصل موضوعات مورد اختلاف و رفع محدوديت‌هاي حقوقي و آزادي‌هاي اساسي در صورت تصويب و اجرايي شدن قانون اساسي دموكراتيك تركيه و همچنين پيشرفت در موضوعاتي نظير اعمال و تعديل كنترل غير نظاميان بر نظاميان و رشد اقتصادي قابل توجه اين كشور، در مجموع برآورد منفي‌ نسبت به روند اصلاحات صورت گرفته است. در اين گزارش آمده است كه آزادي بيان و مطبوعات در تركيه محدودتر شده است. مشكلات روزنامه‌نگاران افزايش يافته و موانع آزادي تبادل اطلاعات، اخبار و انديشه‌ها تشديد شده است. گزارش اخير شوراي اروپا همچنين تاكيد مي‌كند كه پايان نيافتن كامل دخالت ارتش در حوزه‌هاي سياسي و غيرنظامي، نبود آزادي اعتقادات ديني، فشار بر اقليت‌هاي قومي و مذهبي همچون كرد‌ها و علويان، همچنان در زمره نگراني‌هاي اروپا از رعايت نشدن استانداردهاي الحاق قرار دارد. علاوه بر اين، از مجموع 35 فصل مورد نظر در مذاكرات الحاق، فقط يك فصل با توافق دو طرف به نتيجه مورد نظر رسيده است. جداي از موضوعات مرتبط با اصلاحات در فضاي داخلي تركيه، سخت‌تر شدن مواضع منفي فرانسه و تداوم مخالفت آلمان و يونان با الحاق آنكارا، در كنار تشديد تنش‌ها در روابط تركيه و قبرس(بخش يوناني) چشم‌انداز چندان روشني پيش روي ترك‌ها به نمايش نمي‌گذارد؛ به ويژه اينكه قبرس قرار است از ابتداي سال جديد ميلادي رياست دوره‌اي اتحاديه اروپا را بر عهده گيرد. پس از افزايش تنش‌ها ميان تركيه و قبرس به خاطر آغاز حفاري قبرسي‌ها در شرق مديترانه براي استخراج گاز با همكاري شركت‌هاي اسرائيلي، آنكارا كشورهاي اروپايي را تهديد كرد كه در صورت سپردن رياست دوره‌اي اتحاديه به قبرسي‌هاي يوناني‌تبار، مذاكرات را به حالت تعليق درآورده و روابط خود را با اين بلوك سياسي ـ اقتصادي محدود خواهد كرد. صرف نظر از ميزان موفقيت و اثربخشي مانورهاي سياسي و ديپلماتيك تركيه پيرامون مساله الحاق و تلاش اروپايي‌ها براي اقناع تركيه به چشم پوشي از عضويت كامل در اتحاديه اروپا، جايگاه سياسي، اقتصادي و جغرافيايي تركيه هرگز از نظر اعضاي اتحاديه اروپا دور نمانده است. به ويژه اينكه به گمان بسياري از ناظران اروپايي، وزن آنكارا در تحولات مناطقي چون خاورميانه، شمال آفريقا و قفقاز در شرايط جديد، در حال افزايش است. از اين رو تمامي تلاش مخالفان اروپايي الحاق تركيه را مي‌توان پيرامون محور طولاني كردن مذاكرات متمركز دانست تا از يك سو به عنوان اهرمي براي تاثيرگذاري بر كنش‌هاي خارجي تركيه و استفاده از مزايا و امكانات اين كشور به كار گرفته شود و از سوي ديگر، آنكارا سرانجام به يك مشاركت ويژه با اتحاديه اروپا به جاي عضويت كامل تن در دهد. در مقابل اين رويكردهاي اروپايي، آنكارا به بازي با برگ‌هاي برنده‌اي چون نقش تركيه در تحولات سوريه، ليبي و روابط ويژه با كشورهاي دگرگون شده‌اي چون مصر و تونس و حتي تعاملات با تهران دل بسته است تا در روابط با اتحاديه اروپا از اين اهرم‌ها به خوبي بهره جويد. همچنين انتخابات اروپا از هم اكنون نگاه رهبران تركيه را به خود مشغول داشته تا شايد از دل اين تحولات سياسي، دولت‌هاي راست گرايي همچون دولت ساركوزي در فرانسه جاي خود را به رقيبان خود داده و موانع الحاق تركيه تا حدي كوتاه‌تر شود. * تعاملات در بستر تحولات جديد با افزايش نقش و وزن سياسي و ديپلماتيك آنكارا در تحولات اخير خاورميانه عربي و با توجه به حساسيت بسيار بالاي اين تحولات براي كشورهاي اروپايي، در نگاه اول به نظر مي‌رسد كه اروپا بايستي در برابر تركيه انعطاف بيشتري نشان داده و دست كم در جريان مذاكرات به رهبران اين كشور براي پيشرفت توافقات چراغ سبز نشان دهد. اين در حالي است كه از سوي كشورهاي اروپايي روند معكوسي در حال پيگيري است. در اين پيوند، موسسه همكاري‌هاي امنيتي اتحاديه اروپا در هفته‌هاي اخير طي گزارشي درباره تحولات جاري در شمال آفريقا و خاورميانه كه از آن به عنوان بهار عرب ياد مي‌شود، به اعضاي اتحاديه توصيه كرد تا با در نظر داشتن اين مطلب كه تركيه بازيگر بزرگي در منطقه است در روند اين تحولات در كنار اين كشور قرار گيرند. در اين گزارش آمده است كه تركيه در تحولاتي كه در ماه‌هاي اخير در جهان عرب در حال رخ دادن است، خود را به عنوان يك مرجع محتمل تلقي مي‌كند؛ علاوه بر اينكه كنشگري سياسي رهبران تركيه در وضعيت كنوني نشان مي‌دهد كه اسلام‌گرايان ميانه رو مي‌توانند با اقشار لاييك در چارچوب دموكراسي در كنار يكديگر حركت كنند و اين مساله مي‌تواند در جهت نقطه نظرات كشورهاي اروپايي در جلوگيري از روي كارآمدن گروه‌هاي مذهبي تندرو و ضدغربي داراي اهميت فراواني باشد. برخلاف توصيه‌هاي گزارش همكاري‌هاي امنيتي اتحاديه اروپا، انتشار گزارش شوراي اروپا نشان داد كه نه فقط از سخت گيري رهبران كشورهاي اروپايي نسبت به الحاق تركيه كاسته نشده، بلكه كشورهايي مانند فرانسه و آلمان به نوعي وارد نوعي تقابل رقابتي با آنكارا شده‌‌اند. اتحاديه اروپا پس از سال‌ها براي نخستين بار در گزارش سالانه خود از مواضع اخير تركيه در قبال سياست‌هاي رژيم اشغالگر قدس در منطقه و موضع‌گيري‌هاي منفي آنكارا نسبت به اقدامات تل‌آويو انتقاد كرده و چنين ابراز داشته است كه تركيه ديگر به مواضع بروكسل در عرصه سياست خارجي پايبند نيست و انتقادات اخير از اسرائيل نمونه و مصداق بارز اين مساله است. در مقابل حمايت تركيه از عضويت كامل كشور مستقل فلسطيني در سازمان ملل، بسياري از كشورهاي اروپايي از تل آويو حمايت كرده و حتي به عضويت فلسطين در سازمان يونسكو رأي منفي دادند. در چنين فضايي اعتراض تركيه به فعاليت شركت‌هاي اسرائيلي در آب‌هاي پيراموني قبرس براي اكتشاف انرژي موجب شد تا مقامات اروپايي براي چندمين بار طي ماه‌هاي گذشته به تقبيح رويكردهاي آنكارا بپردازند. بر خلاف وجود محورهاي متعدد اشتراك منافع تركيه با غرب در خاورميانه و شمال آفريقا به ويژه بر سر مساله به قدرت رسيدن احزاب و گروه‌هاي سكولار و نيز در چارچوب همكاري‌هاي امنيتي كشورهاي عضو ناتو، در ميان برخي كشورهاي اروپايي به ويژه رهبران فرانسه، اين طرز تلقي وجود دارد كه تركيه به عنوان رقيبي سرسخت در مقابل نفوذ كشورهاي اروپايي در منطقه دگرگون شده خاورميانه عربي صف‌آرايي خواهد كرد. در اين پيوند در اسفند ماه سال گذشته زماني كه فرانسه و انگلستان قطعنامه حمله به ليبي را در شوراي امنيت تصويب كردند، از تركيه به عنوان كشور مسلمان عضو ناتو براي مشاركت در جلسه‌اي كه پيرامون عمليات اين سازمان در ليبي تشكيل شده بود، دعوتي به عمل نياوردند. بر اساس چنين رويكردهايي بسياري از تحليل‌گران معتقدند كه نگراني دولت‌هاي راستگراي اروپايي از تهديد جايگاهشان در اتحاديه توسط عضو نو ورودي چون تركيه با جمعيتي قابل توجه و ظرفيت‌هاي رو به رشد سياسي- امنيتي در تحولات اخير منطقه، به عرصه گسترده تري تسري يافته به شكلي كه كشورهاي اروپايي در طول رخدادهاي اخير بهار عربي به جاي همگرايي، مسير رقابت و واگرايي با آنكارا را برگزيده‌‌اند. * راهبردهاي كلان در بررسي كلي‌تر راهبردهاي تركيه در صحنه منطقه‌اي و بين‌المللي شايد بتوان سرنخي از چرايي تقابل اروپايي‌ها با الحاق اين كشور را به دست آورد. در اين رابطه بسياري از رهبران اروپايي بر اين باورند كه حركت تركيه به سمت شركاي اروپايي در چارچوب درخواست براي عضويت در اتحاديه اروپا را نبايستي به عنوان استراتژي كلان ترك‌ها، بلكه به عنوان تاكتيكي در جهت تقويت و ارتقاي منزلت و جايگاه جهاني تركيه مورد تحليل و بررسي قرار داد. نگاه كلان به سياست خارجي تركيه و كنش‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي اين كشور نشان مي‌دهد كه در چارچوب ارتباطات و تعاملات گسترده تركيه با كانون‌ها و قطب‌هاي قدرتمند بين‌المللي، پي‌گيري اهداف ناهمسو با خواست و منافع بلوك‌هاي قدرت بين‌المللي همچون اتحاديه اروپا و ايالات متحده آمريكا، همزمان با همگرايي‌هاي راهبردي با غربي‌ها در حوزه‌هاي گوناگون سياسي، اقتصادي، امنيتي توسط رهبران تركيه، به بهترين و متعادل‌ترين نحو ممكن صورت مي‌گيرد. در شرايطي كه تركيه در جهان اسلام خود را به عنوان بزرگترين حامي مردم مظلوم فلسطين قلمداد مي‌كند و به انتقاد‌هاي شديد خود از عملكرد مقامات رژيم اشغالگر قدس ادامه مي‌دهد، همچنان در زمره يكي از شركاي اقتصادي و امنيتي راهبردي اسرائيل قرار دارد. تركيه در پرونده هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران و در برقراري رابطه نزديك با تهران به گونه‌اي بازي مي‌كند كه در مواردي حتي موجبات ناخشنودي كشورهاي غربي را فراهم مي‌آورد و از سوي ديگر با استقرار سپر دفاع موشكي ناتو در خاك خود، جبهه تهديدي امنيتي را در منطقه مي‌گشايد. در تحولات اخير منطقه، تركيه با دورانديشي خود مترصد ايجاد هرگونه زمينه‌اي براي افزايش حوزه نفوذ و نقش‌آفريني خود بوده است. در برقراري نخستين ارتباط‌ها با دولت انتقالي ليبي و حمايت از مخالفان قذافي، سفر نخست وزير تركيه به مصر و تونس و تبليغ براي پيوستن كشورهاي انقلابي به مدل دموكراسي سكولار در كشور اسلامي تركيه، فشار به سوريه براي كنار آمدن با مخالفان دولت و نمونه‌هايي اين چنين مي‌توان رگه‌هايي از نقش‌آفريني منطقه‌اي و بين‌المللي تركيه را براي صعود هرچه سريع‌تر در سلسله مراتب قدرت نظام جهاني جست‌وجو كرد تا جايي كه حتي بسياري از ناظران سخن از تجديد بناي امپراتوري فروپاشيده عثماني توسط رهبران اسلامگراي تركيه به ميان مي‌آورند. به هر ترتيب در مقطع كنوني حزب حاكم و دولت تركيه در موضوع عضويت در اتحاديه اروپا توانسته است تا حدي به اهداف خود دستكم در صحنه داخلي كشور دست يابد. دست زدن به ساختار حقوقي و قانوني كشور براي ايجاد اصلاحات سياسي در جهت پيوستن به اتحاديه اروپا، كاستن از نقش نظاميان براي تحقق استانداردهاي اروپايي، كمرنگ كردن نقش نهادهاي غير دموكراتيك قدرت در روند‌هاي سياسي از جمله دستاوردهاي رهبران كنوني تركيه است و چنين مي‌نمايد كه آنكارا براي دست يافتن به اهداف خارجي خود در اين موضوع همچنان بر مواضع خود پافشاري كند.